مارها و عقرب‌ها از قدیمی‌ترین موجودات سمی جهان به شمار می‌روند که در زیست‌بوم‌های مختلف در سراسر کره زمین یافت می‌شوند. بیش از ۳۰۰۰ گونه مار و حدود ۲۵۰۰ گونه عقرب در جهان شناسایی شده‌اند که بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری پراکنده‌اند. کشورهای استوایی و بیابانی مانند برزیل، مکزیک، هند و کشورهای خاورمیانه به دلیل شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک، میزبان بسیاری از گونه‌های سمی و خطرناک مارها و عقرب‌ها هستند.
وضعیت مارها و عقرب‌ها در ایران
ایران نیز با توجه به گستردگی جغرافیایی و تنوع زیستگاهی خود، زیستگاه گونه‌های متعدد مار و عقرب است. بر اساس آمارهای علمی، بیش از ۸۰ گونه مار و ۶۰ گونه عقرب در ایران شناسایی شده‌اند که نزدیک به ۲۰ گونه مار و ۵ گونه عقرب در دسته گونه‌های خطرناک و سمی قرار دارند. این گونه‌ها معمولاً در مناطق گرم و خشک کشور مانند استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان و کرمان زندگی می‌کنند که بیشترین موارد گزیدگی از مار و عقرب نیز در این مناطق گزارش شده است.
نقش مؤسسه رازی در تولید پادزهر
مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین مراکز علمی کشور، نقش اساسی در تولید پادزهر مارها و عقرب‌های سمی ایفا می‌کند. این مؤسسه که در سال ۱۳۰۳ تأسیس شد، از همان ابتدا تمرکز خود را بر تحقیق، تولید و توسعه پادزهرهای موثر برای مقابله با گزیدگی‌های مرگبار مار و عقرب قرار داد. مؤسسه رازی تاکنون موفق به تولید پادزهرهای موثری برای مارهایی، چون افعی، کبرا، مار جعفری و همچنین گونه‌های سمی عقرب شده است.
فرآیند تولید پادزهر
پادزهرها به شیوه‌ای خاص تولید می‌شوند. ابتدا سم خالص مار یا عقرب از این موجودات استخراج شده و به حیواناتی نظیر اسب تزریق می‌شود. بدن این حیوانات سپس شروع به تولید آنتی‌بادی‌های مورد نیاز می‌کند که این آنتی‌بادی‌ها پس از جداسازی از خون اسب به سرم ضدسم تبدیل می‌شوند.
در فرآیند تولید، سم مار یا عقرب به تدریج و در چند مرحله به بدن اسب تزریق می‌شود. سپس با خونگیری از اسب و جداسازی پلاسمای خون، آنتی‌بادی‌های مورد نیاز برای پادزهر استحصال می‌شوند.
این فرایند بین یک سال تا یک سال و نیم زمان می‌برد و به همین دلیل قیمت پادزهرها در بازارهای جهانی بالا است و تا ۴۰۰ دلار نیز عرضه می‌شود.
اظهارات محققان مؤسسه رازی
هادی ربیعی، یکی از محققان بخش آزمایشگاه فرمولاسیون پادزهر مؤسسه رازی، به جزئیات این فرآیند اشاره کرد.
وی توضیح داد: «پس از شناسایی مارها و عقرب‌های مختلف و تأیید سمی بودن آن ها، اقدام به زهرگیری از این جانوران می‌کنیم. سم استخراج شده پس از آنالیز و آماده‌سازی، به اسب‌ها تزریق می‌شود. سپس با خونگیری از اسب‌ها و جداسازی پلاسمای خون، پادزهر تولید می‌شود. این پادزهرها پس از تأیید سازمان بهداشت جهانی (WHO) به وزارت بهداشت تحویل داده می‌شوند.»
ربیعی در ادامه درباره انواع سم مارها توضیح داد: «مارهای کبرا دارای سم نوروتوکسین هستند که روی سیستم عصبی اثر می‌گذارد و موجب فلج تنفسی می‌شود. در مقابل، سم مارهای افعی حاوی هموتوکسین است که بر سیستم خونی اثر می‌گذارد و با لیز کردن خون، مانع اکسیژن‌رسانی به بدن می‌شود.»
عقرب گادیم و اثرات سمی آن
ربیعی همچنین به عقرب‌های سمی ایران اشاره کرد و افزود: «در ایران بیش از ۶۰ گونه عقرب شناسایی شده است که ۶ گونه از آن ها از لحاظ پزشکی حایز اهمیت هستند. یکی از خطرناک‌ترین گونه‌ها عقرب گادیم است که در استان خوزستان بسیار فراوان است. سم این عقرب برخلاف سم سایر عقرب‌ها دردناک نیست و فرد اغلب متوجه گزیدگی نمی‌شود، تا زمانی که علایمی، چون تب، تهوع و هماچوری (خون ادراری) بروز کنند.»
اهمیت تولید پادزهر
ربیعی در پایان با اشاره به اهمیت تولید پادزهرهای سمی در کشور خاطرنشان کرد: «ما محصولاتی تولید می‌کنیم که سالانه جان ۱۰ هزار نفر را در ایران نجات می‌دهند. پادزهرها به عنوان یکی از محصولات ارزشمند و گران‌قیمت در دنیا شناخته می‌شوند و قیمت هر پادزهر عقرب و مار بین ۳۰ تا ۲۰۰ دلار است.»
نظر شما